Oleh ROOSFA HASHIM
RUSTAM A. SANI, seorang kolumnis dan bekas pemimpin kanan Parti Rakyat Malaysia meninggal dunia semalam. Allahyarham Rustam adalah putera kepada pengasas parti itu dan bekas ahli Parlimen Ahmad Boestaman. Rustam menghadap Ilahi di rumahnya di Bukit Lela, Gombak akibat serangan jantung. Beliau meninggalkan isteri Rohani Zainal Abidin dan dua orang anak, Azrani dan Ariani. Rustam berusia 64 tahun.
Rustam akan dikenang kerana sumbangannya dalam kesusasteraan Melayu khususnya dalam bidang terjemahan kerana banyak menterjemah karya kreatif asing ke dalam bahasa Melayu.
Antara karya terjemahannya yang kuat ialah Sastera Baru Indonesia oleh A. Teeuw dan karya lain seperti Gasper Ruiz dan Istana Impian serta beberapa cerpen dalam antologi Shoji.
Beliau dikatakan telah mendekatkan pembaca kepada karya-karya terpilih luar negara melalui usaha penterjemahan karya sastera secara lebih profesional dan bertanggungjawab.
Rustam lahir di Ipoh pada 11 Ogos 1944 dan menerima pendidikan awal di Sekolah Kebangsaan Behrang Ulu, Tanjung Malim (1951-55) dan menengah Inggeris di Methodist English School, Tanjung Malim (1956- 63), dan kemudian di Victoria Institution, Kuala Lumpur (1963-64). Beliau kemudian memperoleh ijazah sarjana muda sastera dari Universiti Malaya (1970) dan melanjutkan pengajian di Universiti Reading (1973) dan Universiti Kent (1975) sebelum meneruskan pengajian kedoktoran di Universiti Yale.
Kerjaya awal Rustam bermula di Oxford University Press, Kuala Lumpur sebagai Penolong Editor (1965-67) dan menjadi Editor (1970-71).
Allahyarham kemudian menjadi Penolong Pendaftar (akademik dan rekod) di Universiti Malaya. Beliau pernah menjadi pensyarah bidang penterjemahan di Pusat Bahasa, Universiti Malaya sebelum menyertai Universiti Kebangsaan Malaysia.
Beliau menjadi Ketua, Jabatan Antropologi dan Sosiologi mulai 1984.
Cerpen Rustam pernah memenangi sayembara anjuran Berita Harian tetapi beliau lebih kuat dalam genre puisi. Antologinya berjudul Riak-Riak Kecil terbit di Dewan Bahasa dan Pustaka (1977) menghimpunkan 39 sajak berupa tanggapan, kesan dan pengalaman beliau terhadap manusia dan kemanusiaan.
Sungguhpun puisi-puisinya bernada protes dan tajam tetapi tidak pula melukakan. Rustam pernah memenangi Hadiah Sastera Malaysia (Bahagian Esei dan Kritik), 1988-99.
Sebagai sarjana sains sosial, pandangannya banyak dilontarkan dalam pelbagai seminar dan forum khususnya tentang masalah pendidikan. Salah satu yang memperlihatkan kebimbangan Rustam ialah kertas kerjanya dalam Seminar Pendidikan Umum Kurikulum Baru Sekolah Menengah pada 1985 yang berjudul Literasi Sains Sosial dalam Kurikulum Baru Sekolah Menengah: Satu Pandangan Umum.
Rustam juga agak kritikal dengan perkembangan di Dewan Bahasa dan Pustaka dengan membentangkan pandangannya dalam Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu Ke-IV melalui kertas kerjanya yang berjudul Dewan Bahasa dan Pustaka: Matlamat Asalnya dan Perkembangan Masa Kini.
Rustam menerima beberapa anugerah biasiswa. Pada 1966 beliau menerima Oxford University Press Meritorious Service Award dan selepas itu OUP menawarkan biasiswa untuk beliau melanjutkan pengajian di Universiti Malaya (1967- 1970).
Beliau kemudian terpilih menerima zamalah Fulbright Hays untuk pengajian siswazahnya di Universiti Yale, Amerika Syarikat.
Sungguhpun telah lama meninggalkan UKM di Bangi, Rustam tetap dikenali sebagai seorang sarjana dan ahli akademik. Ini kerana sebelum meninggalkan kampus, Rustam banyak terlibat dalam kegiatan kesarjanaan, kesusasteraan dan penerbitan. Beliau menduduki kerusi senat universiti, Jawatankuasa Persidangan UKM (1985-86), Panel Hakim Anugerah Buku Majlis Buku Kebangsaan Malaysia (1982 dan 19-84), panel hakim Hadiah Sastera Malaysia 1983/84, Ketua Editor jurnal Akademika (1976-78), Editor Jurnal Antropologi dan Sosiologi (1982-85), dan Editor jurnal Ilmu Masyarakat terbitan Persatuan Sains Sosial Malaysia.
Sebelum meninggalkan UKM, Rustam adalah pensyarah di Jabatan Sains Politik UKM.
Selepas meninggalkan UKM Rustam menjadi Felo Kanan dan Ketua Editor merangkap Pengarah Eksekutif (Penerbitan) di Institut Kajian Strategik dan Antarabangsa (ISIS) antara 1990-95.
Kemudian Rustam menjadi Pengerusi Eksekutif Pascabaru (1995-97) dan Felo Kanan di Pusat Dialog Peradaban, Universiti Malaya (1997- 99)
Rustam pernah menjadi kolumnis Dewan Masyarakat, Utusan Malaysia, New Straits Times, The Edge, Detik, Harakah, Suara PRM, Siasah, Suara Keadilan, dan Nanyang Siang Pau (Cina).
Antara buku beliau yang telah terbit ialah Melayu Baru: Beberapa Persoalan Sosio- Budaya (1992); Politik dan Polemik Bahasa Melayu (1993); Melayu Baru dan Bangsa Malaysia: Tradisi Cendekia dan Krisis Budaya (1993); Menjelang Reformasi (2004); Ke Mana Nasionalisme Melayu? (2004) dan Bercanda dengan Mahathir (2006).
Sebagai editor dan pengarang, Rustam memang tidak pernah berhenti menulis. Dirinya membuat-buak, bak sumur di ladang, yang tak pernah kering.
Kebelakangan ini peminatnya mengikuti buah fikiran Rustam dalam blog Suara Rakyat dan Karya Semasa.
Allahyarham hanya menunggu tiga hari lagi untuk majlis pelancaran dua buku terbarunya Failed Nation? Concerns of Malaysian Nationalist dan Social Roots of The Malay Left di Perpustakaan Negeri Selangor di Shah Alam pada pukul 3 petang Sabtu ini. Negara kehilangan seorang puteranya yang pintar dan tajam fikirannya.
Al-Fatihah.
