Bersama Hajah Halimah Haji Ahmad
PERISTILAHAN merupakan usaha mencipta atau menggubal kata baru, terutamanya untuk menyampaikan ilmu pengetahuan khusus dalam sesuatu bidang ilmu atau profesional. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks penggunaan bidangnya, dan dengan itu dapat diberi definisi yang khusus. Istilah boleh dibentuk melalui proses pinjam terjemah atau melalui istilah pinjaman.
Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dalam usaha memartabatkan bahasa kebangsaan sejak lebih setengah abad yang lalu telah mencipta kira-kira sejuta istilah dalam pelbagai bidang. Dalam melaksanakan kerja penyusunan istilah, DBP dengan kerjasama pakar bidang dalam Jawatankuasa Istilah tertentu telah bersidang dan meneliti setiap butiran dalam senarai bahasa sumber iaitu, bahasa Inggeris sebelum membincangkannya dan seterusnya memberikan padanan bahasa sasaran, iaitu bahasa Melayu berdasarkan langkah-langkah proses pembentukan istilah yang telah ditetapkan dalam Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu dan Pedoman Umum Ejaan Bahasa Melayu. Mereka mengabstrakkan konsep daripada bahasa sumber, biasanya bahasa Inggeris. Apa yang terbentang di hadapan mereka merupakan entiti yang bermakna kepada mereka. Tugas mereka adalah untuk mengambil konsep daripada entiti tersebut dan menempatkannya dalam leksikon asli bahasa Melayu melalui proses pinjam terjemah atau menggunakan istilah kata pinjaman.
Konsep pinjam terjemah (konsepnya yang dipinjam daripada bahasa lain), kemudiannya disesuaikan dan diterjemahkan ke dalam bahasa sasaran. Sebagai contoh, frasa kapal terbang atau pesawat terbang adalah frasa pinjam terjemah daripada bahasa Belanda, vliegtuig, manakala frasa kapal udara adalah pinjam terjemah daripada kata bahasa Inggeris, air-plane. Begitu juga dengan kata dalam bahasa Inggeris, skyscraper menjadi ungratte-ciel dalam bahasa Perancis. Kini, terdapat sebahagian penutur bahasa Sepanyol menyebut perros calientes (secara literal bermaksud “dog hot”) atau hot dogs dalam bahasa Inggeris bagi menamakan sejenis makanan. Kata bahasa Inggeris honeymoon menjadi lune de miel dengan maksud moon of honey dalam bahasa Perancis dan “bulan madu” dalam bahasa Melayu.
Antara kaedah dalam proses pinjam terjemah ialah terjemahan langsung. Kaedah ini dilaksanakan apabila wujud kesepadanan istilah bagi kedua-dua bahasa sasaran dan bahasa sumber. Contohnya, akar (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada root (bahasa sumber), alang (bahasa sasaran) diterjemahkan daripada beam (bahasa sumber) dan cacing (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada worm (bahasa sumber). Kata padanan dalam bahasa sasaran menunjukkan bahawa sudah wujud kata dalam perbendaharaan kata bahasa Melayu dan juga dalam pengetahuan ahli peristilahan. Dalam proses pemadanan ini, makna yang dibawa oleh padanan bahasa sasaran adalah sama dengan makna dalam bahasa sumber.
Melalui proses pinjam terjemah ini ada kalanya juga penggabungan dua kata dapat mencari padanannya yang setara apabila diterjemahkan seperti “pasangan” yang diterjemahkan daripada viability (daya hidup) dan “gila babi” daripada epilepsy. Ada kalanya kesepadanan terjemahan antara kedua-dua bahasa tersebut tidak dapat dicari, seperti terjemahan “denyutan nadi” daripada pulse. Hal ini demikian kerana asas terjemahan dalam istilah adalah ketepatan makna bukan makna harafiah. Selain itu, berlaku juga penciptaan kata baru yang tidak pernah ada dalam bahasa Melayu bagi mendukung konsep baru sama ada dalam bentuk satu perkataan, frasa atau gandaan separa seperti terjemahan “tanih” daripada soil, biak baka daripada breed dan “cecair” daripada liquid.
Ada kalanya proses pinjam terjemah juga tidak mudah, terutamanya dalam bidang yang lebih khusus dan teknikal. Bahasa Melayu masih kurang efisien untuk mendukung konsep yang saintifik yang timbul bersama-sama dengan kemajuan negara dalam bidang sains, teknologi dan ikhtisas. Kaedah yang sesuai adalah melalui peminjaman dan kaedah ini dilaksanakan dalam pembentukan istilah dalam banyak bahasa di dunia.
Kaedah peminjaman ini banyak diterapkan oleh penggubal istilah bahasa Melayu dalam bidang yang khusus. Ada bentuk pinjaman yang tidak diasimilasikan, iaitu tidak disesuaikan secara ortografi (sistem ejaannya). Oleh itu, istilah pinjaman ini sama dari segi bentuk mahupun maknanya dalam bahasa asal, seperti istilah “lamina”, “orbit” dan “organ”. Istilah pinjaman yang diasimilasikan separa dengan cara penyesuaian dari segi ortografi bahasa Melayu, seperti terjemahan “analisis” daripada analysis dan “cip” (elektronik) daripada chip. Bentuk ini berbeza dengan istilah pinjaman yang diasimilasikan sepenuhnya, seperti rizab (reserve) dan resit (receipt). Bentuk lain yang wujud ialah kata dasar yang merupakan kata pinjaman dan berimbuhan bahasa Melayu, seperti “kadar kemortalan” (mortality rate) dan “meneutralkan” (neutralise). Frasa “pelarut akues” (bahasa sasaran) yang diterjemahkan daripada aqueous solvent (bahasa sumber) ialah bentuk istilah yang unsur penerangnya ialah kata pinjaman.
Peminjaman berlaku bukan kerana penggubal istilah bersikap merendahkan martabat bahasa Melayu tetapi sesungguhnya masih banyak makna kata dalam bahasa Melayu yang tidak sejajar dengan makna konsep dalam bahasa Inggeris, dan ada kalanya istilah bahasa Melayu harus digandingkan dengan istilah pinjaman untuk membentuk istilah tersebut. Hasil daripada penyediaan istilah ini telah membawa perubahan dalam leksikon bahasa Melayu.
Bahasa Melayu seperti bahasa yang lain juga mempunyai kosa kata dalam bahasanya dan memerlukan kata yang dipinjam daripada bahasa lain untuk melangsungkan komunikasi.
Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dalam usaha memartabatkan bahasa kebangsaan sejak lebih setengah abad yang lalu telah mencipta kira-kira sejuta istilah dalam pelbagai bidang. Dalam melaksanakan kerja penyusunan istilah, DBP dengan kerjasama pakar bidang dalam Jawatankuasa Istilah tertentu telah bersidang dan meneliti setiap butiran dalam senarai bahasa sumber iaitu, bahasa Inggeris sebelum membincangkannya dan seterusnya memberikan padanan bahasa sasaran, iaitu bahasa Melayu berdasarkan langkah-langkah proses pembentukan istilah yang telah ditetapkan dalam Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu dan Pedoman Umum Ejaan Bahasa Melayu. Mereka mengabstrakkan konsep daripada bahasa sumber, biasanya bahasa Inggeris. Apa yang terbentang di hadapan mereka merupakan entiti yang bermakna kepada mereka. Tugas mereka adalah untuk mengambil konsep daripada entiti tersebut dan menempatkannya dalam leksikon asli bahasa Melayu melalui proses pinjam terjemah atau menggunakan istilah kata pinjaman.
Konsep pinjam terjemah (konsepnya yang dipinjam daripada bahasa lain), kemudiannya disesuaikan dan diterjemahkan ke dalam bahasa sasaran. Sebagai contoh, frasa kapal terbang atau pesawat terbang adalah frasa pinjam terjemah daripada bahasa Belanda, vliegtuig, manakala frasa kapal udara adalah pinjam terjemah daripada kata bahasa Inggeris, air-plane. Begitu juga dengan kata dalam bahasa Inggeris, skyscraper menjadi ungratte-ciel dalam bahasa Perancis. Kini, terdapat sebahagian penutur bahasa Sepanyol menyebut perros calientes (secara literal bermaksud “dog hot”) atau hot dogs dalam bahasa Inggeris bagi menamakan sejenis makanan. Kata bahasa Inggeris honeymoon menjadi lune de miel dengan maksud moon of honey dalam bahasa Perancis dan “bulan madu” dalam bahasa Melayu.
Antara kaedah dalam proses pinjam terjemah ialah terjemahan langsung. Kaedah ini dilaksanakan apabila wujud kesepadanan istilah bagi kedua-dua bahasa sasaran dan bahasa sumber. Contohnya, akar (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada root (bahasa sumber), alang (bahasa sasaran) diterjemahkan daripada beam (bahasa sumber) dan cacing (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada worm (bahasa sumber). Kata padanan dalam bahasa sasaran menunjukkan bahawa sudah wujud kata dalam perbendaharaan kata bahasa Melayu dan juga dalam pengetahuan ahli peristilahan. Dalam proses pemadanan ini, makna yang dibawa oleh padanan bahasa sasaran adalah sama dengan makna dalam bahasa sumber.
Melalui proses pinjam terjemah ini ada kalanya juga penggabungan dua kata dapat mencari padanannya yang setara apabila diterjemahkan seperti “pasangan” yang diterjemahkan daripada viability (daya hidup) dan “gila babi” daripada epilepsy. Ada kalanya kesepadanan terjemahan antara kedua-dua bahasa tersebut tidak dapat dicari, seperti terjemahan “denyutan nadi” daripada pulse. Hal ini demikian kerana asas terjemahan dalam istilah adalah ketepatan makna bukan makna harafiah. Selain itu, berlaku juga penciptaan kata baru yang tidak pernah ada dalam bahasa Melayu bagi mendukung konsep baru sama ada dalam bentuk satu perkataan, frasa atau gandaan separa seperti terjemahan “tanih” daripada soil, biak baka daripada breed dan “cecair” daripada liquid.
Ada kalanya proses pinjam terjemah juga tidak mudah, terutamanya dalam bidang yang lebih khusus dan teknikal. Bahasa Melayu masih kurang efisien untuk mendukung konsep yang saintifik yang timbul bersama-sama dengan kemajuan negara dalam bidang sains, teknologi dan ikhtisas. Kaedah yang sesuai adalah melalui peminjaman dan kaedah ini dilaksanakan dalam pembentukan istilah dalam banyak bahasa di dunia.
Kaedah peminjaman ini banyak diterapkan oleh penggubal istilah bahasa Melayu dalam bidang yang khusus. Ada bentuk pinjaman yang tidak diasimilasikan, iaitu tidak disesuaikan secara ortografi (sistem ejaannya). Oleh itu, istilah pinjaman ini sama dari segi bentuk mahupun maknanya dalam bahasa asal, seperti istilah “lamina”, “orbit” dan “organ”. Istilah pinjaman yang diasimilasikan separa dengan cara penyesuaian dari segi ortografi bahasa Melayu, seperti terjemahan “analisis” daripada analysis dan “cip” (elektronik) daripada chip. Bentuk ini berbeza dengan istilah pinjaman yang diasimilasikan sepenuhnya, seperti rizab (reserve) dan resit (receipt). Bentuk lain yang wujud ialah kata dasar yang merupakan kata pinjaman dan berimbuhan bahasa Melayu, seperti “kadar kemortalan” (mortality rate) dan “meneutralkan” (neutralise). Frasa “pelarut akues” (bahasa sasaran) yang diterjemahkan daripada aqueous solvent (bahasa sumber) ialah bentuk istilah yang unsur penerangnya ialah kata pinjaman.
Peminjaman berlaku bukan kerana penggubal istilah bersikap merendahkan martabat bahasa Melayu tetapi sesungguhnya masih banyak makna kata dalam bahasa Melayu yang tidak sejajar dengan makna konsep dalam bahasa Inggeris, dan ada kalanya istilah bahasa Melayu harus digandingkan dengan istilah pinjaman untuk membentuk istilah tersebut. Hasil daripada penyediaan istilah ini telah membawa perubahan dalam leksikon bahasa Melayu.
Bahasa Melayu seperti bahasa yang lain juga mempunyai kosa kata dalam bahasanya dan memerlukan kata yang dipinjam daripada bahasa lain untuk melangsungkan komunikasi.
