SEHINGGA hari ini, masih belum ada penjelasan yang sah, berasaskan sumber bukti yang sahih dan selaras dengan realiti, siapakah sebenarnya yang dinamakan ‘orang Melayu’ itu.
Justeru, tanpa memahami sifat asasi siapa orang Melayu, maka perbicaraan tentang apa saja termasuk kebudayaan dan kesenian mereka pastinya terawang-awang kerana tidak berpijak di alam nyata.
Secara tersurat dan tersirat, buku ini cuba menepis kajian mengaitkan pembawa Gendang Dongson yang pernah dilakukan para penyelidik dalam bidang etnolinguistik purba itu, tentang asal usul dan pembentukan orang Melayu sebagai satu bangsa.
Malah, buku ini secara tegas menolak istilah Austronesia-Polenesia yang merujuk bahasa induk rumpun Melayu seperti diuar-uarkan sarjana Barat.
Hujahnya, perkataan Melayu memang wujud sejak zaman purba lagi, selewat-lewatnya abad ke-5 Masihi tetapi bukan merujuk sebagai bangsa Melayu tetapi hanya nama bagi sebuah kerajaan di Palembang.
Dijelaskan, bahawa orang Melayu itu adalah bersifat poligenesis, iaitu bukan dari baka dan tanah asal yang tunggal. Sebab utama kenapa hal ini berlaku kerana sifat orang Melayu itu sendiri yang terdiri daripada pelbagai kumpulan etnik.
Ia turut menjelaskan sifat-sifat orang Melayu secara empiris. Bertitik tolak dari premis itulah, dijelaskan beberapa teori penting mengenai kebudayaan, kesenian, etos, ritual dan aspek-aspek kebudayaan Melayu.
Jika kita kaji, sebenarnya terdapat banyak unsur luaran dalam kebudayaan Melayu yang datang daripada pelbagai pengaruh. Keadaan ini menyebabkan sentiasa berlaku perubahan dan penambahbaikan dalam kebudayaan Melayu.
Sama ada kita suka atau tidak, teori tentang asal usul Melayu yang dihuraikan oleh Stamford Raffles pada awal abad ke-19, dianggap masih relevan diguna pakai sehingga hari ini kerana ia selari dengan Perlembagaan Persekutuan.
Raffles menjelaskan secara terperinci: “Teori yang amat jelas tentang asal usul orang Melayu ialah mereka tidak wujud sebagai satu bangsa yang tersendiri sebelum tibanya orang Arab dari Laut Timur. Pada ketika ini mereka telah menjadi bangsa yang berbeza daripada bangsa mereka yang asal.
Catatan-catatan Raffles ini menjelaskan kepada kita bahawa gelombang Islam yang dibawa oleh golongan pedagang dan pendakwah Arab telah membina seluruh masyarakat rantau ini menjadi satu ‘bangsa baru’, iaitu bangsa Melayu yang dinamakan ‘orang Jawi’.
Raffles menjelaskan: “Perkataan jawi ialah istilah Melayu yang membawa maksud sebarang perkara yang mengalami percampuran atau kacukan. Misalnya sesuatu bahasa dari sesebuah negeri ditulis dengan menggunakan huruf daripada bangsa lain. Bahasa ini dinamakan bahasa jawi atau bahasa campuran.”
Keterangan-keterangan yang diberi oleh Raffles ini boleh dijadikan modus operandi untuk menjelaskan proses kemunculan bangsa Melayu dan perkembangan alam Melayu.
Elok juga dimaklumkan bahawa Raffles adalah seorang Kristian yang anti-Islam. Bagaimanapun, agak ironisnya, dalam sentimen anti-Islam yang menggelegak itu, beliau terpaksa akur dengan kenyataan bahawa pendakwah Islam adalah orang yang mementingkan kedamaian sehingga mampu membina satu rupa bangsa baru yang dinamakan ‘bangsa Melayu’.
Seperti disebutkan, tiga faktor yang mendorong terbinanya bangsa Melayu iaitu hasil perkahwinan dengan orang beragama Islam, penggunaan bahasa Jawi-Arab dan menjadi Muslim.
Dapatlah dirumuskan bahawa, daripada pemerhatian yang dilakukannya, Raffles dengan tegar menyatakan ‘bangsa Melayu’ dengan sifat-sifat yang ada pada hari ini adalah ciptaan agama Islam dan ‘tidak wujud’ pada zaman sebelum kedatangan Islam ke rantau ini.
Rakaman yang sama turut dibuat oleh Howison pada era Raffles. Malah, sehingga awal abad ke-20, Wright & Cartwright turut menyatakan tali pengikat masyarakat watan di negeri-negeri Melayu ialah kesatuan bahasa dan agama Islam yang dianggap lebih penting daripada penyatuan darah.
Berdasarkan catatan Raffles, Howison dan Wright dan Cartwright, asas yang membentuk bangsa Melayu ialah agama Islam dan diikuti amalan berbahasa Melayu dan budaya Melayu. Tiga unsur inilah yang menjadi tiang seri bangsa dan kebudayaan Melayu.
Itulah sebabnya mengapa masyarakat kita tidak menganggap golongan Baba dan Nyonya Melaka sebagai Melayu walaupun mereka fasih berbahasa dan berkebudayaan Melayu.
Ini kerana orang Melayu tidak menerima sesiapa yang bukan Islam sebagai Melayu walaupun masyarakat Baba dan Nyonya berbahasa dan berbudaya lebih Melayu daripada mereka kerana mewarisi unsur klasik sejak zaman Kesultanan Melaka.
Begitu juga, seseorang yang beragama Islam tetapi ‘tidak mahu’ menjadi Melayu, seperti golongan Muslim India (atau mamak di Pulau Pinang) dan golongan ‘sayyid’, tidak dianggap sebagai Melayu sehingga kini.
Ini bertepatan dengan definisi Melayu secara rasmi berdasarkan Perlembagaan Persekutuan (Perkara 160[2] iaitu: “Melayu ertinya seseorang yang menganuti agama Islam, lazim bercakap bahasa Melayu, menuruti adat istiadat Melayu.”
Judul: Asas Kebudayaan dan Kesenian Melayu
Penyunting: Dr. Mohamed Anwar Omar Din
Penerbit: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia
Tebal: 273 halaman
ISBN: 978-967-942-805-2
Pengulas: SAHIDAN JAAFAR
