PILIHAN raya Afrika Selatan yang baru berlangsung begitu menarik. Negara itu adalah pengamal demokrasi yang masih 'muda' kerana baru terlepas dari cengkaman dasar aparteid 15 tahun lalu.
Pilihan raya pertama Afrika Selatan era pasca aparteid diadakan pada 1994. Parti Kongres Kebangsaan Afrika (ANC) yang dipimpin oleh ikon penentang aparteid, Nelson Mandela memperoleh 63 peratus undi.
Ia keputusan menakjubkan jika diambil kira itulah pertama kali rakyat Afrika berkulit hitam diberi peluang mengundi.
Mandela dan ANC dianggap sinonim dengan perjuangan menentang dasar aparteid, mendapat sokongan padu rakyat Afrika Selatan berkulit hitam.
Pilihan raya 2004 ketika ANC dipimpin oleh Thabo Mbeki mempamerkan sokongan hampir 100 peratus rakyat kulit hitam kerana ANC memperolehi 70 peratus undi.
Tetapi pilihan raya kali ini memberi cabaran yang amat getir. Bukan sahaja kepada ANC tetapi kepada rakyat Afrika berkulit hitam.
Tidak syak lagi ANC akan memperoleh undi majoriti tetapi ramai penganalisis sangsi keputusan pada 2004 akan berulang.
Memang tidak dapat dinafikan pemimpin ANC, Jacob Zuma akan dilantik sebagai Presiden Afrika Selatan pada pemilihan presiden bulan depan memandangkan Dewan Perwakilan Kebangsaan dikuasai oleh parti ANC. Ketika ini dewan itu mempunyai 490 kerusi.
Namun ANC yang dianggap sebagai ikon antiaparteid kini berdepan dengan kesukaran untuk mendapat kekuatan dua pertiga majoriti Dewan Perwakilan Kebangsaan.
Ada beberapa faktor yang menyebabkan perkara itu berlaku kepada ANC walaupun lebih 80 peratus penduduk Afrika Selatan berkulit hitam. Penduduk kulit putih hanya 10 peratus dan bakinya berdarah campuran.
Perselisihan dalaman ANC adalah faktor utama perpecahan di kalangan pengundi kulit hitam. Perselisihan antara Mbeki dan Zuma memburukkan lagi keadaan. Zuma berdepan tuduhan rasuah. Dua minggu sebelum pilihan raya, tuduhan tersebut digugurkan dengan alasan terdapat campur tangan politik dalam kes itu.
Perbalahan Mbeki dan Zuma tidak terhenti setakat tuduhan rasuah sahaja kerana apabila Mbeki ditewaskan oleh Zuma pada pemilihan ANC tahun lalu, parti serpihan Kongres untuk Rakyat (COPE) ditubuhkan untuk mencabar dominasi ANC di kalangan penduduk kulit hitam.
Walaupun COPE tidak memperoleh banyak undi pada pilihan raya kali ini tetapi keputusan awal menunjukkan kewujudan COPE telah mengurangkan jumlah undi ANC sehingga lapan peratus.
Kehadiran COPE juga menyukarkan ANC memperolehi majoriti dua pertiga seperti yang dikuasai pada pilihan raya 2004.
Perpecahan undi kulit hitam itu menguntungkan pembangkang yang disokong oleh pengundi kulit putih dan berdarah campuran. Parti Perikatan Demokratik (DA) setakat ini telah memperolehi 16 peratus undi - keputusan terbaik parti itu dalam era pasca antiaparteid.
Jika sebelum ini ANC menguasai kesemua sembilan wilayah Afrika Selatan, tetapi DA kini dilihat mampu menguasai wilayah West Cape. Ia dijangka begitu kerana 70 peratus penduduk wilayah tersebut berkulit putih atau berdarah campuran. Datuk Bandarnya, Helen Zille adalah pemimpin DA.
Walaupun perpecahan rakyat berkulit hitam dilihat sebagai punca utama kegagalan ANC dan COPE, faktor pengundi muda juga patut diambil kira. Pilihan raya kali ini menyaksikan pengundi muda pasca generasi aparteid menggunakan kuasa mereka.
Tidak dinafikan warna kulit masih memainkan peranan penting di Afrika Selatan. Kemenangan DA yang memperjuangkan aspirasi kulit putih di West Cape jelas mempamerkan fenomena itu.
Seperti negara lain yang mempunyai pengundi golongan muda pasca merdeka, agak sukar untuk menyelami perasaan dan keinsafan mereka terhadap kepayahan usaha memerdekakan negara.
Afrika Selatan juga mengalami fenomena serupa. ANC dan COPE yang berkempen atas landasan antiaparteid didapati sukar menarik undi golongan tersebut.
Banyak yang boleh dipelajari daripada keputusan pilihan raya Afrika Selatan. Walaupun rakyat berkulit putih mempunyai pendapatan 10 kali lebih baik daripada mereka yang berkulit hitam, undi golongan tertindas itu tidak semestinya pergi kepada ANC atau COPE yang memperjuangkan hak mereka.
Keputusan pilihan raya Afrika Selatan 2009 jelas membuktikan faktor pengundi muda (pasca aparteid) penting untuk diambil kira. Aspirasi golongan itu perlu difahami.
Keadaan yang sama juga perlu diguna pakai di Malaysia dalam situasi politik semasa.
AZMI HASSAN
Universiti Teknologi Malaysia
